Door de vergrijzing van de bevolking en de gevolgen van de pandemie zullen mentale aandoeningen de komende jaren alleen maar toenemen. Investeringen zullen van cruciaal belang zijn om in de bestaande behoeften te voorzien en nieuwe behandelingen te ontwikkelen, met name voor de ziekte van Alzheimer.
Vaak wordt geestelijke gezondheid gereduceerd tot psychiatrische aandoeningen, maar in feite gaat dit domein veel ruimer. Angststoornissen, ontwikkelingsstoornissen, neurocognitieve stoornissen... Naar verluidt lijden één miljard mensen aan zulke aandoeningen. Momenteel zijn er meer dan 500 psychische stoornissen met uiteenlopende gevolgen. Ze zijn echter weinig bekend, worden onderschat en soms zelfs gestigmatiseerd. Volgens de WHO komen ze steeds vaker voor. Depressie is de ziekte van de eeuw, waaraan 350 miljoen mensen per jaar lijden. Dementie is een groeiende epidemie die bijna 55 miljoen mensen treft. Naarmate de bevolking vergrijst, zullen dat er in 2050 139 miljoen zijn. In lage- en middeninkomenslanden wordt driekwart van deze aandoeningen niet aangepakt.
Sociale, economische en menselijke kosten
De sociale en economische kosten van geestelijke gezondheid zijn erg hoog. Volgens de WHO bedroegen de uitgaven die rechtstreeks verband houden met dementie in 2019 1,3 biljoen dollar. Tegen 2030 zullen ze naar verwachting nog eens verdubbelen. Deze relatief optimistische raming houdt geen rekening met de vele directe en indirecte gevolgen van de pandemie, die we nog moeilijk kunnen becijferen (zie kaderstuk). Dit is geen recent probleem. Twee jaar voor de gezondheidscrisis wees het National Institute of Mental Health immers al op de schadelijke gevolgen van onbehandelde geestelijke gezondheid en drugsmisbruik. De financiële kosten voor Amerikaanse bedrijven werden toen geraamd op 80 à 100 miljard dollar per jaar. Tegelijkertijd schatte de National Alliance on Mental Illness het productiviteitsverlies van een werknemer met een aanslepende depressie op 35%.
Toonaangevende internationale organisaties zijn het er over eens dat het de moeite is om te investeren in geestelijke gezondheid. Voor elke dollar die wordt geïnvesteerd in de grootschalige behandeling van veel voorkomende psychische aandoeningen zoals depressies en angststoornissen, wordt de gezondheids- en productiviteitswinst vervijfvoudigd. Onderliggend aan deze strategische uitdagingen blijft mentale gezondheid een oorzaak van vroegtijdig overlijden. Volgens de WHO daalt de levensverwachting van deze patiënten met tien tot twintig jaar.
Betere preventie en screening
Hoewel ze erg verschillend zijn, hebben ernstige psychische aandoening één ding gemeen: er bestaat geen genezing voor. Veel behandelingen kunnen echter met succes de symptomen verminderen en het degeneratieve proces zelfs afremmen (zie kaderstuk). Volgens specialisten is screening momenteel de beste manier om het ontstaan van psychische aandoeningen te voorkomen, wat niet altijd mogelijk is. Bij de ziekte van Parkinson wordt het rendement van een klinische diagnose in een vroeg stadium geraamd op 50 à 70%. Uit een Europese studie1 blijkt echter dat met een eenvoudige neuswissertest de ziekte kan worden opgespoord enkele jaren vóór de eerste symptomen optreden.
De technologische vooruitgang staat ondertussen niet stil en kan mee bijdragen aan deze vroegtijdige opsporing. Naast andere hefbomen zou artificiële intelligentie een belangrijke rol moeten spelen, zoals wordt aangehaald in een studie van de universiteit van San Francisco2. Aan de hand van een eenvoudige analyse van hersenscans kan hun algoritme gemiddeld zes jaar vóór de mens vaststellen of deze aandoening aanwezig is. Een ander belangrijk voorbeeld: een algoritme dat aan een Californische universiteit3 wordt ontwikkeld, is nu in staat om drie verschillende vormen van autisme tijdens de zwangerschap met 100% nauwkeurigheid op te sporen.
Nieuwe therapeutische wegen
Ondanks de hindernissen gaat het onderzoek naar mentale aandoeningen onverminderd voort. Sommige wetenschappelijke projecten openen zelfs nieuwe therapeutische perspectieven. Amerikaanse en Hongaarse onderzoekers4 zijn er immers in geslaagd om de communicatie tussen twee soorten neuronen in de prefrontale cortex in evenwicht te brengen met behulp van specifieke mRNA's. Dat is een belangrijke stap voorwaarts die kan leiden tot de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen voor schizofrenie, depressie en autismespectrumstoornissen.
Op een ander domein heeft een team van onderzoekers van de Universiteit van Kopenhagen5 blijkbaar een manier gevonden om de bloed-hersenbarrière te doorbreken zodat bepaalde neuroprotectieve stoffen de hersenen kunnen bereiken... met behulp van nanodeeltjes. Deze ontdekking, die met succes is getest op muizen, zou de doeltreffendheid van geneesmiddelen tegen epilepsie, Parkinson en Alzheimer enorm kunnen verbeteren.
Nog concreter: een molecule die bestemd is voor de behandeling van de symptomen van goedaardige prostaathypertrofie zou de kans op het ontstaan van de ziekte van Parkinson verkleinen. Volgens de resultaten van een empirische studie in Denemarken en de Verenigde Staten6 wordt het risico met 12-37% verlaagd. De onderzoekers zijn ervan overtuigd dat deze resultaten zullen worden bevestigd in een gerandomiseerde klinische studie.
In de frontlinie zullen beleggers uiteraard een beslissende rol spelen bij de verwezenlijking van al deze projecten. Als speler op het gebied van de volksgezondheid zal Candriam de meest relevante en nuttige initiatieven voor de samenleving in kaart brengen en ondersteunen. Via haar expertennetwerk zal Candriam de bedrijven die de oplossingen van morgen zullen produceren vooruit helpen.
Alzheimer: een primeur sinds twintig jaar!
Een primeur sinds... 2003. Twintig jaar nadat de laatste behandeling voor de ziekte van Alzheimer in de VS werd goedgekeurd, heeft de FDA een nieuw geneesmiddel goedgekeurd. Aducanumab, dat afgelopen juni officieel is goedgekeurd, is erg bijzonder, want het kan de cognitieve achteruitgang van behandelde patiënten vertragen. Dit menselijke monoklonale antilichaam, dat als een baanbrekende innovatie wordt beschouwd, heeft een versnelde goedkeuring gekregen, een voorrecht dat wordt toegekend aan producten die aanzienlijke therapeutische voordelen bieden ten opzichte van bestaande behandelingen. Dankzij de talrijke onderzoeksprojecten die de laatste jaren zijn opgestart, zouden verschillende geneesmiddelen binnenkort het therapeutische arsenaal moeten aanvullen: 126 moleculen zitten momenteel in de klinische ontwikkelingsfase, waarvan 28 in fase III. De gezondheidsbehoeften zijn aanzienlijk. Ze zullen de komende jaren nog toenemen naarmate de bevolking vergrijst en de gevolgen van de pandemie voelbaar worden. Volgens het World Alzheimer Report zullen in 2050 100 miljoen mensen aan de ziekte van Alzheimer lijden, tegenover 35 miljoen in 2015.
Mentale aandoeningen: de gevolgen van de crisis
De directe en indirecte gevolgen van de pandemie voor de geestelijke gezondheid zijn nog moeilijk in te schatten. Een al wankele gezondheidstoestand is hierdoor echter nog verslechterd, vooral voor kinderen en jongvolwassenen. Volgens de WHO zullen er "verstrekkende en langdurige gevolgen" zijn. De eerste bewijzen stapelen zich op in de internationale wetenschappelijke literatuur. Uit een studie die werd gepubliceerd in The Lancet Psychiatry, blijkt onder meer dat mensen met psychotische stoornissen, stemmingsstoornissen, verslavingsstoornissen of mentale achterstand een hoger risico lopen op een ernstige vorm van de ziekte. Covid-19 kan ook in verband worden gebracht met het ontstaan van psychiatrische aandoeningen, zoals blijkt uit een Italiaanse studie. De pandemie zal onvermijdelijk gevolgen hebben voor mensen over de hele wereld. Volgens een Brits onderzoek ontwikkelt 34% van de herstelde patiënten binnen de zes maanden na besmetting met het virus een neurologische of psychiatrische aandoening.
(1) "Alpha-synuclein seeds in olfactory mucosa of patients with isolated REM sleep behaviour disorder", Brain (april 2021).
(2) "A deep learning model to predict a diagnosis of Alzheimer disease by using F-FDG PET of the brain", Radiology (november 2018).
(3) "Risk assessment analysis for maternal autoantibody-related autism (MAR-ASD): a subtype of autism", Molecular Psychiatry (januari 2021).
(4) "Cell Surface Protein mRNAs Show Differential Transcription in Pyramidal and Fast-Spiking Cells as Revealed by Single-Cell Sequencing", Cerebral Cortex (juli 2020).
(5) "Post-capillary venules are the key locus for transcytosis-mediated brain delivery of therapeutic nanoparticles", Nature Communication (juli 2021).
(6) "Association of Glycolysis-Enhancing α-1 Blockers With Risk of Developing Parkinson Disease," JAMA Neurology (februari 2021).